Het Sterrebos is gekapt, één van de weinige eeuwenoude stukken bos met enorme biodiversiteit is opgeofferd voor een extra fabriekshal van VDL Nedcar, een van de vele bedrijven van miljardairsfamilie van der Leegte. De pater familias, Wim van der Leegte, staat al jaren in de top 10 van de Quote 500 met een vermogen van 2,1 miljard. Met 104 bedrijven in 20 landen weet deze familie als geen ander hoe ze risico’s en negatieve gevolgen van hun bedrijfsvoering kunnen afwentelen op anderen: werknemers, omwonenden, het milieu. VDL kan gebruik maken van de beste en duurste advocaten, kan bezwaarmakers op- of uitkopen, en heeft een PR afdeling die wel weet hoe je iets groen moet wassen. Uiteraard weet een groot bedrijf als VDL zich verzekerd van een overheid die haar belangen met man en macht verdedigt.
In dit stuk blikken we terug op de strijd om het Sterrebos en laten we zien hoe het burgers en andere belanghebbenden onmogelijk wordt gemaakt om in verzet te komen tegen VDL. Hierdoor gaat niet alleen een bos verloren, maar verliezen we als samenleving de kans om op een eerlijke en gelijkwaardige manier een duurzame toekomst te bouwen. Zolang multinationals de dienst uitmaken zijn er op lange termijn alleen maar verliezers te betreuren.
Alles voor de winst
VDL Nedcar heeft een curieus business model. Het bedrijf produceert geen eigen auto’s maar is afhankelijk van opdrachtgevers, die komen en gaan. Al meerdere malen werd gedreigd met sluiting van het bedrijf en verplaatsing van de productie naar Centraal- of Oost-Europa. In 2013 vertrok Mitsubishi, en werden werknemers ontslagen met een baan- en terugkeergarantie na anderhalf jaar. Omdat het huidige contract met BMW (2014 – 2023) binnenkort ten einde loopt weten werknemers weer niet waar ze aan toe zijn.
VDL stelt dat de bouw van een nieuwe fabriekshal, ten koste van het Sterrebos, noodzakelijk is voor het garanderen van de werkgelegenheid en dat de bosbeschermers er dus voor dreigden te zorgen dat 4200 gezinnen straks droog brood moeten eten. Maar zo ligt het natuurlijk niet: om te beginnen kunnen we niet vaak genoeg benadrukken dat de mogelijke deal met Rivian nog steeds uiterst onzeker is. De kans dat er straks geen bos is en geen banen zijn is heel hoog. Daarnaast zal een deal met Rivian ook weer een tijdelijk verhaal zijn, net als met BMW en Mitsubishi in het verleden. De baanonzekerheid blijft dus en een gekapt bos komt nooit meer terug. Daarnaast is het ook belangrijk om te blijven benadrukken dat er op dit moment geen structureel werkgelegenheidsprobleem is in Nederland. De economie groeit enorm en er zijn veel te weinig arbeidskrachten te vinden in dit vergrijsde stukje Limburg. Oost-Europeanen worden met slechte, flexibele contracten binnengehaald om net zo gemakkelijk weer ontslagen te worden.
Voor duurzame werkgelegenheid is heel iets anders nodig dan het voorbarig kappen van bossen voor tijdelijke klanten. Maar het kwam VDL natuurlijk goed uit om werknemers te vertellen dat hun baanonzekerheid allemaal te danken was aan de “boomklevers”. Werknemers en milieu-activisten werden tegen elkaar uitgespeeld terwijl de miljardairs er met de winst vandoor gaan.
FNV-bestuurder Ron Peters praatte de directie volmondig na door te zeggen: “Elders bouwen is kapitaalvernietiging. Daar werken we niet aan mee.” Het is duidelijk dat binnen de vakbond nog veel steun bestaat voor het behoud van kapitalistische bedrijfsvoering, waarbij milieu een ondergeschoven kindje blijft.
Alternatieven niet onderzocht
VDL houdt vol dat een tweede productiehal nodig is om nieuwe klanten aan te trekken en dat de enige mogelijke lokatie voor die hal op de plaats van het Sterrebos is. De Provincie Limburg steunt VDL hierin.
Maar zoals ons werd verteld door een voormalige manager, kan VDL de fabriek net zo goed uitbreiden op haar eigen terrein zonder het Sterrebos te kappen. De tweede fabriekshal, de bodyshop, had een kwartslag gedraaid kunnen worden. Enig nadeel was dan dat de hal pal voor kasteel Wolfrath zou komen te liggen, en laat VDL daar nou toevallig de eigenaar van zijn.
VDL kocht kasteel Wolfrath in 2015, en baat het nu uit als luxe hotel en conferentiecentrum. Zoals echte kasteelheren betaamt, zorgt VDL er uiteraard voor dat het uitzicht vanuit het kasteel niet ontsierd wordt door een lelijke fabriekshal. Dat hiervoor een eeuwenoud bos moet wijken, doet minder ter zake.
Er waren bovendien nog een aantal andere alternatieven mogelijk die het bos hadden kunnen sparen én waarmee de autofabriek had kunnen uitbreiden. Deze alternatieven waren mogelijk iets minder efficiënt of iets duurder. En natuurlijk zou het ook mogelijk zijn geweest om de huidige hal om te bouwen. Dan staat de productie lange tijd stil, maar dit is in 2013 ook gebeurd.
Het probleem dat hier zichtbaar wordt, is dat natuurbehoud niet als factor van belang wordt gezien als het gaat om (de schijn van) economische ontwikkeling. Als VDL het anders wil, dan kàn het anders. Als de Provincie niet meegaat in de kap van het Sterrebos dan kàn het anders. We leven in een tijd waarin een hele grote mindshift nodig is. Het leiderschap hiervoor komt – zoals altijd bij grote, noodzakelijke maatschappelijke veranderingen – niet vanuit de zittende machtsstructuren, maar vanuit kleine grassroots groepen. Onze bosbeschermers staan voor een grotere visie, een belangrijker verhaal, en worden hiervoor geridiculiseerd en beboet, terwijl de machtigen ongestraft doorgaan met ongelijkheid vergroten en natuur vernietigen.
De rechtsgang, co-optatie en inspraak
Gedurende enkele maanden was de hoop gevestigd op de gang naar de Raad van State door Stichting De Groene Sporenwolf (DGS) en vleermuizenstichting SEVON. De Groene Sporenwolf is een stichting, gerund door enkele bewoners van Nieuwstadt, die opkomt voor de belangen van het dorp en dus niet, zoals in sommige media werd beweerd, een milieu-organisatie.
Op 13 januari was de zitting bij de Raad van State. DGS had naar eigen zeggen dagenlang gewerkt aan hun verweer maar zagen hun kansen slinken tegenover het legertje van top-advocaten en adviseurs van VDL, die hen vooral aanvielen op hun statuten. Het bezwaar van SEVON, ook al zonder eigen advocaat, werd niet ontvankelijk verklaard omdat de stichting de benodigde kosten niet betaald had.
Tot grote verbazing van de actievoerders en vele anderen, bleek DGS in stilte al wekenlang te overleggen met de familie van der Leegte over een compromis. De onderhandelingen waren al gestart vóór de zitting bij de RvS, en de uiteindelijke deal was – aldus DGS – zelfs al bereikt op het moment dat de bosbeschermers de boom in gingen, maar werd pas bekend gemaakt op 8 februari.
DGS schrijft dat zij toen de onderhandelingen bekend werden, “een enorme stroom van kritiek over zich heen [kreeg] van Red het Sterrebos en daaraan gelieerde groepen.” Red het Sterrebos heeft echter zelfs tot na de ontruiming geen kwaad woord gesproken over DGS. We richtten onze pijlen op VDL Nedcar die “duidelijk […] alles uit de kast trekt om de bezwaarmakers stil te krijgen en het bos zo snel mogelijk te kappen.” Wij schreven dan ook: “Wij rekenen er op dat de Groene Sporenwolf de rug recht houdt en de uitspraak van de Raad Van State afwacht.”
Deze hele gang van zaken is een duidelijk voorbeeld van co-optatie. Zoals dierenrechtenorganisatie Ongehoord twitterde: “Klassiek spel bij Red het Sterrebos: De autofabriek sluit een zwak compromis met gematigde NGO om daarna Red het Sterrebos aan te vallen. Vergelijk dit eens met de dierindustrie, de Dierenbescherming en dierenactivisten. NGO’s doen in feite pr-werk voor bedrijven”.
Van de halfzachte afspraken tussen DGS en VDL moet ook nog maar worden afgewacht of ze daadwerkelijk worden uitgevoerd: als boeren niet vrijwillig stoppen, komt er geen grond beschikbaar waar een groenfonds voor wordt opgericht. De 55 populieren, eiken, essen en esdoorns die worden verplaatst moeten het nog maar zien te redden. Geen wandelaar wil wandelen over een nieuw aangelegde brug over industrieterrein en autowegen. Het aanpakken van de geluidsoverlast is al een keer eerder beloofd aan Nieuwstadt, maar niet waargemaakt.
Over compensatie aanplant en -herplant hebben wij al eerder gezegd: dit bos is niet te vervangen.
Dwingende redenen
In de ochtend van 8 februari begon VDL met de kap van het Sterrebos. De laatste bosbeschermers zaten nog hoog in de oude eik, reeën renden in dolle paniek tegen de hermetisch gesloten hekken om te vluchten voor de kettingzagen die de prachtige 200 jaar oude eiken in luttele minuten platlegden.
De kap moest nú gebeuren, en was binnen enkele dagen vrijwel afgerond.
Zelf schrijft VDL op haar website: “Vanwege de bezetting van onze bomen zijn wij genoodzaakt om eerder met de kap te beginnen. Om de openbare orde en veiligheid te handhaven en om een verdere verstoring daarvan te voorkomen, hebben wij de bomenkap dus bespoedigd.” Hiermee lijkt het alsof de bosbeschermers ervoor gezorgd hebben dat het bos gekapt is. De werkelijkheid is natuurlijk anders: VDL wilde eind 2021 al beginnen met kappen, om naar eigen zeggen een nieuwe klant – Rivian – binnen te kunnen halen. De rechter stak daar in oktober een stokje voor en oordeelde dat de kap met onomkeerbare gevolgen niet plaats kon vinden zolang de uitbreiding nog niet definitief was. In februari 2022 was het nog steeds twijfelachtig of Rivian wel zou komen, maar met de deal met DGS in hand staat VDL zijn straatje vast schoon te vegen over de rug van dappere bosbeschermers.
Broedende bosuilen
Behalve de boomactivisten stond er na het sluiten van de deal met DGS niets meer in de weg om het Sterrebos in enkele dagen tijd met de grond gelijk te maken. Op het allerlaatste moment leek een broedend bosuilpaartje nog hoop te bieden. De bosuilen waren gespot door de bosbeschermers, en wij dienden daarom op 11 februari een klacht in bij de Provincie. In ijltempo zaagde VDL echter, weer met steun van de provincie, dóór achter gesloten hekken. Wat een toeval dat VDL na de melding aangaf de bosuil zelf al eerder gesignaleerd te hebben en afgesproken te hebben met de Provincie om 75 meter afstand aan te houden. Wederom zien wij hoe de wetgeving niet voldoende is. Wat heeft deze familie bosuilen straks aan een bosje met een straal van 75 meter, waarnaast een fabriekshal uit de grond wordt gestampt?
Rupsje nooitgenoeg
Straks zal blijken dat het bos voor niks gekapt is, arbeiders weer in onzekerheid verkeren, en dat de SUVs van Rivian niet bijdragen aan klimaatrechtvaardigheid. De familie Van der Leegte heeft z’n ware aard laten zien: dit rupsje nooitgenoeg geeft op de eerste plaats om zichzelf. Zoals Willem van de Leegte zelf zegt: “De familie is goed voor het bedrijf, maar het bedrijf is ook goed voor de familie”.